Từ bao đời nay, Tiết Thanh Minh đã trở thành một tục lệ quen thuộc của người dân Việt trong dịp đầu năm. Ngày này có ý nghĩa nhân văn và thấm đẫm giá trị văn hóa, tinh thần. Tiết Thanh Minh là khoảng thời gian mà hầu hết mọi người lại cùng nhau hướng về cội nguồn và tưởng nhớ đến những người đã khuất. Vậy phong tục Tết Thanh Minh có những điều gì đặc biệt?
Nên làm gì vào ngày Tiết Thanh Minh?
Vào dịp này, tùy theo phong tục truyền thống của từng địa phương, mỗi nơi sẽ có một cách cúng lễ và sum họp khác nhau. Nhưng thường là các gia đình sẽ tụ tập, họp mặt để cùng nhau tảo mộ và tiến hành thăm viếng, dọn dẹp mộ phần cho ông bà tổ tiên.
Trong quá trình tảo mộ Tiết Thanh Minh, cần dọn cỏ dại, đắp và chỉnh trang ngôi mộ, kiểm tra xem mộ có bị mối xông hoặc các loại động vật, côn trùng đục khoét. Những việc làm này chính là để tránh trường hợp hung hại là mộ kết, một đại kỵ trong phong thủy âm trạch với người đã khuất nhưng ảnh hưởng lại mang tới cho người còn sống.
Song song với việc này, mỗi gia đình sẽ thu xếp thời gian thích hợp để làm cỗ cúng mời tổ tiên họ hàng, người đã khuất về dùng cơm cùng hậu bối. Trong quá trình làm giỗ, cỗ cúng, các con cháu sẽ cùng hoài niệm để tưởng nhớ đến những kỷ niệm đẹp về ông cha với lòng thành kính.
Đồng thời làm lễ cúng mời những người đã khuất về nhà dùng cơm với con cháu. Con cháu tưởng nhớ, hoài niệm lại những điều tốt đẹp về ông cha với tất cả lòng thành kính.
Tục tảo mộ trong Tiết Thanh Minh
Đối với mọi người Việt thì Tết Thanh Minh là lúc mà con cháu hướng về cội nguồn, dân tộc. Dù những ai đi làm ăn xa xôi thì vào ngày 3/3 âm lịch cũng dành chút ít thời gian để trở về quê hương, về với gia đình để cùng nhau đi tảo mộ cho tổ tiên, sau đó sum họp bên mâm cơm cùng gia đình. Những ngôi mộ được người nhà dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức của người đang sống đối với người đã khuất.
Công việc chính khi đi tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ cho tổ tiên được sạch sẽ. Trong ngày này, khi đi dọn cỏ mọi người đều mang theo liềm, cuốc, xẻng để rọn cỏ, cắt bỏ đi những loài cây mọc dại xung quanh mộ, vun đắp lại mộ cho cao ráo và sạch sẽ tránh những loại động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang làm tổ ở trong mộ, đụng chạm đến linh hồn người đã khuất. Sau khi rọn dẹp xong, mọi người sẽ bày xôi, thịt và hoa quả để dâng lên tổ tiên và thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc một bó hoa cúc trắng để tưởng nhớ người đã khuất.
Trong ngày Thanh Minh khu nghĩa trang trở nên đông đúc và nhộn nhịp hơn ngày thường rất nhiều. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên, còn mọi người trong gia đình và con trẻ thì cùng nhau rọn dẹp. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình.
Bên cạnh những ngôi mộ được các gia đình chăm sóc cẩn thận, thì cũng có những ngôi mộ vô chủ hoặc do con cháu đi làm ăn quá xa không có mặt ở quê hương để đi tảo mộ, thì những người đi viếng mộ cũng sẽ thắp cho họ một nén hương để tỏ lòng thành kính.
Cúng vào ngày Tết Thanh Minh
Phong tục Tết Thanh Minh – Thăm mộ
Thông thường việc sắm lễ tiết thanh minh sẽ cần chuẩn bị sớm trước 1 – 2 ngày thường có tục đi tảo mộ, cúng lễ ngoài mộ từ sáng sớm. Trong đó, sắm lễ cúng tiết thanh minh cần chuẩn bị phần lễ như sau:
- Giấy ngũ sắc, nhang, đèn, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy…
- Các loại bánh và quả tươi
- Trầu cau, rượu
- Nước sạch
- Một số món ăn tùy theo điều kiện mỗi nhà nhưng nên là đồ chay
Một bộ tam sinh: Bộ tam sinh dùng để tế trong các đại lễ ngày xưa là ba con vật: bò, heo, dê. Tuy nhiên, hiện nay tùy theo phong tục tập quán của địa phương ở đâu: Cao Bằng hay là Tết Thanh Minh của người Tày, người Nùng, người Kinh, người Hoa, người Việt… và hoàn cảnh gia đình mà có thể chuẩn bị lễ này hay không.
Những đồ lễ này được sắp gọn gàng, chu đáo có đĩa bày và bày trên mặt đất với chiếu, hay tấm lót tại nơi bằng phẳng trước khi thực hiện nghi lễ. Lưu ý phải có lễ cúng dành riêng cho quan thần thổ địa tại nơi an táng với lễ vật: hương nhang, trầu rượu, tiền vàng, quần áo giấy…
Sắm lễ chuẩn bị cúng Tết Thanh Minh tại gia
Tết Thanh Minh nên cúng gì tại nhà sẽ phụ thuộc vào điều kiện của các gia đình mà có thể là mâm cỗ cúng mặn hoặc có thể là hoa quả tươi… bên cạnh các đồ lễ không thể thiếu là vàng hương, trầu cau, nước sạch.
Tùy theo mỗi gia đình, có thể làm mâm cúng Tết Thanh Minh với đầy đủ xôi, gà luộc, hoặc giò, canh măng, miến, thêm đĩa xào… Hoặc đồ cúng Tết Thanh Minh chỉ thắp hương bình thường với hoa quả tươi, trà tàu, thuốc lá… để thông báo với gia tiên đã khuất về ngày Thanh Minh, tưởng nhớ ghi ơn.
Ngoài phong tục Tết Thanh Minh trên, người Việt Nam còn có tục lệ làm bánh trôi, bánh chay thắp hương, sau đó cả gia đình quây quần bên nhau thưởng thức hương vị đậm đà của món bánh này. Tiết Thanh Minh cũng là lúc trời bắt đầu bớt lạnh, cây cối phát triển mạnh mẽ, rất nhiều loài hoa nở rộ, là thời điểm thích hợp để đi dã ngoại, ngắm cảnh.
